ابن ابی‌جمهور احسایی
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمّد بن زین الدّین علی بن ابراهیم بن حسن ابن ابراهیم بن ابی جمهور اَحْسائی /لحَضاوی |
| تاریخ تولد | نیمه اول قرن نهم هجری قمری |
| محل زندگی | عراق، خراسان |
| اطلاعات علمی | |
| استادان |
حسن بن عبدالكریم فتال علی بن هلال جزایری و... |
| شاگردان |
سید محسن رضوی قمی شیخ ربیعة بن جمعه شیخ شرف الدین محمود طالقانی شیخ شمس الدین محمد بن صالح غروی |
| محل تحصیل | عراق و جبل عامل |
محمّد بن زین الدّین علی بن ابراهیم بن حسن ابن ابراهیم بن ابی جمهور اَحْسائی یا لحَصْاوی (زنده در۹۰۴ق /۱۴۹۹م)،محدّث، فقیه و متكلم صوفی مشرب شیعی امامی. کتاب عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة از آثار مهم اوست.
تولد و نسب
ابن ابی جمهور در نیمه اول قرن نهم هجری قمری در روستای تَیمیه یا تهیمیه در احساء، در خانواده‌ای از اهل علم و تقوا به دنیا آمد(تاریخ دقیق تولدش معلوم نیست). پدرش شیخ زین الدین علی و جدّش شیخ ابراهیم از علما بودند.
زندگی علمی
تحصیل
وی در احساء نزد علمای آن شهر و از جمله پدرش تحصیل کرد و بعد به عراق رفت و در نجف شاگرد شرف الدین حسن بن عبدالكریم فتّال گردید و از او اجازه روایت گرفت. در ۸۷۷ق /۱۴۷۲م از طریق شام عازم زیارت کعبه شد. وی در این سفر حدود یک ماه در «كَرَك نوح » (از نواحی جبل عامل و از مراكز معروف شیعه نشین) توقف کرد و از درس علی بن هلال جزایری، از شاگردان ابوالعباس احمد بن فهد حلّی، استفاده کرد و از او اجازه روایت گرفت.
او پس از این سفر به احساء بازگشت و چندی بعد به قصد زیارت عتبات رهسپار عراق شد و از آنجا برای زیارت امام رضا(ع) عازم طوس گردید. وی بقیه عمر خود را در خراسان گذرانید و همواره میان طوس و شهرهای دیگر در سیر و سفر بود.
اساتید
- پدرش علی بن ابراهیم بن ابی جمهور
- حسن بن عبدالکریم فتال غروی
- عبدالله بن فتح الله واعظ قمی
- علی بن هلال جزائری
- حرزالدین اوالی
- سید محمد بن موسی موسوی حسینی احسائی
تربیت شاگرد
ابن ابی جمهور شاگردانی داشته است كه از او اجازه روایت گرفته‌اند، از آن جمله‌اند:
- سید محسن رضوی قمی؛ ابن ابی جمهور، اجازه قرائت و املای كتاب عوالی اللئالی را به وی داده است
- شیخ ربیعة بن جمعه
- شیخ شرف الدین محمود طالقانی
- شیخ شمس الدین محمد بن صالح غروی.
- جلال الدین بهرام بن بهرام استرآبادی
- محمد بن صالح غروی
- سیف الدین احسائی
- عطاءالله بن نصرالله سروی استرآبادی
مناظره با اهل سنت
ابن ابی جمهور در طوس علاوه بر تدریس و تألیف، با علمای اهل سنت در اثبات حقّانیت مذهب تشیع و خلافت علی (ع) مناظراتی داشته است. مهم‌ترین این مناظرات، مناظره با فاضل هروی است كه در ۸۷۸ق در خانه سید محسن رضوی انجام گرفته و فاضل هروی را مجاب كرده است. گرچه در متن مناظرات درباره فاضل هروی توضیحی داده نشده است، ولی گمان می‌رود كه مقصود از این شخص، شیخ الاسلام احمد بن یحیی بن سعدالدین تفتازانی باشد كه «مدت سی سال سمت قضاوت هرات را داشت و در ۹۱۶ق /۱۵۱۰م با جمعی از علمای هرات به دستور شاه اسماعیل صفوی كشته شد».
نگارش آثار
- ۱. عوالی الّلئالی العزیزیه فی الاحادیث الدّینیه، یا عوالی الّلئالی الحدیثیه علی مذهب الامامیه، کتابی است جامع اخبار و روایات شیعه، در این کتاب احادیث و روایات شیعه را از ۷ طریق نقل کرده است.
کتاب عوالی اللئالی همواره مورد توجه علمای شیعه بوده است، چنانکه سید نعمت الله جزایری شرحی به نام جواهر الغوالی یا مدینه الحدیث بر آن نوشته است.
ابن ابی جمهور در این کتاب کوشیده است تا میان علم کلام و فلسفه (مخصوصاً افکار شیخ اشراق) و عرفان (به ویژه عقاید ابن عربی و شارحان او) تطبیق دهد و با تأویل آیات و روایات، تشیع را با تصوّف سازگار کند.
- ۳. رسالة الاقطاب الفقهیه و الوظائف الدینیه علی مذهب الامامیه، که در آن قواعد فقهی را مرتّب و مدوّن کرده است. این کتاب شبیه القواعد شهید اول است.
- ۴. رسالة البرمکیه فی فقه الصلوه الیومیه، این رساله را یکی از شاگردان و مستفیدان شیخ در زمان خود مؤلف به فارسی ترجمه کرده است.
- ۵. الانوار المشهدیه فی شرح الرّساله البرمکیه، شرحی است بر رساله برمکیه مذکور.
- ۶. التّحفه الحسینیه فی شرح الرّساله الالفیه،متن اصلی این رساله به نام الالفیه فی فقه الصلاة از شهید اول است.
- ۷. المسالک الجامعیه فی شرح الالفیه الشهیدیه، شرح دیگری است بر الفیه شهید اول. نسخه‌ای از این رساله در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.
- ۸. تحفة القاصدین فی معرفه اصطلاح المحدّثین.
- ۹. بدایه النهایه فی الحکمه الاشراقیه.
- ۱۰. رساله معین الفکر، در شرح کتاب باب حادی عشر؛
- ۱۱. رسالة المناظره مع الفاضل الهروی، شرح ۳ مجلس گفت وگو و مناظره مؤلف است با فاضل هروی در مسأله امامت و اثبات حقّانیت علی(ع). قاضی نورالله شوشتریقسمتی از این مناظره را به فارسی نقل کرده است.
- ۱۲. رساله زادالمسافرین فی اصول الدّین و شرح آن به نام کشف البراهین
دیدگاه علما درباره ابن ابی جمهور
ابن ابی جمهور با آنکه در فقه و حدیث و کلام تبحر داشت، مورد انتقاد گروهی از علما و فقها قرار گرفته است که گویا به سبب گرایش وی به فلسفه و تصوف است. این تمایل مخصوصاً در كتاب مجلی روشن است. افزون بر آن وی در نقل اخبار سهل انگار بوده است و روایات مُرسل و آحاد و روایاتی که راوی آن‌ها غیر شیعه است نقل می‌کرده است.
در مقابل گروهی از علما، با ستایش وی، این انتقادها را پاسخ گفته‌اند از جمله سید نعمت الله جزائری در جواهر الغوالی فی شرح العوالی، محدث نوری در مستدرک الوسائل و آیت الله مرعشی در رساله الرّدود و النّقود
وفات
سال دقیق وفات ابن ابی جمهور روشن نیست؛ امّا از قراین چنین برمی‌آید كه شیخ تا ذیقعده سال ۹۰۴/ ژوئن ۱۴۹۹ زنده بوده است؛ زیرا در این تاریخ به درخواست دوستان و شاگردان خود شرحی به نام مُعین الفكر بر كتاب باب حادی عشر نوشته استمکان دفن وی نیز معلوم نیست.
پانویس
- ↑ ابن أبي جمهور، النور المنجي من الظلام، ج۲، ص۶۵۷
- ↑ بحرانی، علی بن حسن، ص۳۹۹.
- ↑ شوشتری، ج۱، ص۵۸۱.
- ↑ خوانساری، ج۷، ص۳۲؛ قمی، فوائد الرضویه، ص۳۸۳.
- ↑ شوشتری، ج۱، ص۷۸.
- ↑ شوشتری، ج۱، ص۵۸۱.
- ↑ افندی اصفهانی، ج۵، ص۱۱۵؛ قمی، فوائد الرضویه، ص۳۸۳.
- ↑ خوانساری، ج۷، ص۳۴؛ قمی، الكنی و الالقاب، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ بحرانی، یوسف بن احمد، ص۱۶۶.
- ↑ الشیبی، ص۳۳۲.
- ↑ ابن ابی جمهور، المجلی، ج۴، ص۵۸۵.
- ↑ کربن، ص۲۰۹.
- ↑ آقابزرگ، ج۲، ص۲۷۳.
- ↑ آقا بزرگ، ج۳، ص۸۸.
- ↑ مشکوه، ۳ (۵) /۱۸۲۷
- ↑ آقابزرگ، ج۲، ص۴۴۱؛ مشکوه، ۳ (۵) /۱۸۲۷
- ↑ آقابزرگ، ج۳، ص۴۳۰.
- ↑ آقابزرگ، ج۳، ص۴۳۰، ج۱۳، ص۱۱۴.
- ↑ آقابزرگ، ج۳، ص۴۶۱.
- ↑ آقابزرگ، ج۳، ص۵۹.
- ↑ آقابزرگ، ج۱۳، ص۱۲۳.
- ↑ شوشتری، ج۱، ص۵۸۲.
- ↑ مشکوه، ۳ (۱) /۶۲۷
- ↑ شوشتری، ج۱، ص۵۸۲.
- ↑ بحرانی، یوسف، ص۱۶۷؛ مامقانی، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ نوری، حسين ، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۳۶۱-۳۶۵
- ↑ مرعشی، ص۲.
- ↑ مشكوه، ۳/ (۱) ۵۸۷
منابع
- آستان قدس، فهرست.
- آقابزرگ، الذریعه.
- ابن ابی جمهور، محمد، عوالی اللئالی به كوشش مجتبی عراقی، قم، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
- همو، مجلی مرا¸ه المنجی، تهران، ۱۳۲۴ق.
- الأحسائي ، محمد ابن أبي جمهور، النور المنجي من الظلام، بيروت، دار المحجة.
- افندی اصفهانی، عبدالله، ریاض العلماء،ق م، ۱۴۰۱ق.
- بحرانی، علی بن حسن، انوار البدرین فی تراجم علماء القطیف و الاحساء و البحرین، به كوشش محمد علی محمد رضا الطبسی، نجف، ۱۳۷۷ق.
- بحرانی، یوسف بن احمد، لؤلؤهالبحرین، به كوشش محمد صادق بحرالعلوم، قم. مؤسسه آل البیت.
- بغدادی، اسماعیل، ایضاح المكنون، استانبول، ۱۹۴۵-۱۹۴۷م.
- حاجی خلیفه، مصطفی، كشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م.
- حرّعاملی، محمد، الامل الا¸مل، بغداد، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنّات، تهران، ۱۳۹۰ق.
- دانش پژوه، محمدتقی، «سه فیلسوف ایرانی »، مهر،(س) ۱۰، شم ۱، بهار، ۱۳۴۳ش، ص۸۲ -۸۴
- شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۷۵ق.
- الشیبی، كامل مصطفی، تشیع و تصوف، ترجمه علیرضا ذكاوتی قراگزلو، تهران، ۱۳۵۹ش.
- قمی، عباس، فوائد الرّضویه، تهران، ۱۳۲۷ش.
- قمی، عباس، الكنی و الالقاب، تهران، ۱۳۹۷ق.
- قمی، عباس، هدیه الاحباب، تهران، ۱۳۶۳ش.
- كربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه اسدالله مبشّری، تهران، ۱۳۵۸ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۲ق /۱۹۳۳م.
- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۳۹۸ق.
- مرعشی، شهاب الدین، الردود و النقود [ضمیمه عوالی اللئالی]، قم، ۱۴۰۳ق.
- مركزی و مركز اسناد، خطی.
- مشكوه، خطی.
- ملك، خطی.
- نوری، حسین، مستدرك الوسائل، تهران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: